Vua hiền Kai Khosrow

Thế là Hoàng đế Afrasiab cho gọi Hoàng tôn Kai Khosrow đến. Quan Tể tướng Piran đã căn dặn ông giả làm một thằng ngốc, và ông hoàn toàn xuất sắc vai trò này khi yết kiến Hoàng đế nước Turan. Hoàng đế Afrasiab nhận thấy ông vô hại, và do đó, ông ta truyền lệnh cho ông trở về sống với mẫu hậu Farangis.[11]

Khi hay tin Hoàng tử Siavash bị giết, cha của vị Hoàng tử quả cảm này là vua Kay Kavoos quyết định báo thù cho con trai của mình. Ông cử danh tướng Rostam thống lĩnh Quân đội Ba Tư đi đánh Đế quốc Turan. Hoàng đế Afrasiab bị đánh bại, và danh tướng Rostam chiếm giữ nhiều đất đai của ông ta trong vòng bảy năm. Hoàng đế Kai Kavoos mới cho người đi tìm cháu nội của mình. Hoàng đế Afrasiab, do lo sợ Kai Khosrow sẽ oán giận một khi ông trở về với Hoàng gia Ba Tư, truyền lệnh cho mang ông đến bờ biển Trung Hoa. Tuy nhiên, vị Hoàng tôn trẻ tuổi cuối cùng đã về với người ông nội của mình - Hoàng đế Kai Kavoos nước Ba Tư. Nhà vua rất vui sướng, ông truyền ngôi vua cho Kay Khosrow và truyền lệnh cho quan quân tuyên thệ trung thành với vị tân Hoàng đế.[11]

Vốn được người Turan nuôi nấng, Hoàng đế Kay Khosrow đã chính vị hiệu vua nước Ba Tư.[12] Tuy nhiên, ông vẫn đối xử khiêm nhường với cựu hoàng Kai Kavoos, chẳng khác gì nếu cựu hoàng không truyền ngôi cho ông vậy.[11] Vị vua kiệt xuất Kay Khosrow gây chiến với nước Turan nhằm trả thù cho Hoàng tử Siavash cha ông, với sự phò tá đắc lực của danh tướng Rostam.[13] Năm xưa, danh tướng Rostam vốn là công thần của tiên đế Kai Kavoos.[7] Quân đội Ba Tư đại thắng nhiều lần, đến chiến dịch lần thứ năm thì chiến thắng hoàn toàn, và vua Afrabsiab bị bắt rồi giết chết, vì ông ta giết cha của vua Kay Khosrow.[13][14][15] Tương truyền, quan Tể tướng Piran nước Turan - vị quan liêm có công cứu sống và nuôi nấng Hoàng tử Kai Khosrow xưa kia - đã đảm nhiệm vai trò Tổng tư lệnh Quân đội Turan và hy sinh trong cuộc chiến tranh giữa hai nước Ba Tư và Turan. Vị quan liêm bi kịch này bị người anh hùng Gudartz đánh bại trong chiến dịch phạt Turan lần thứ ba của nhà vua Kay Khosrow - ông không tham chiến trong lần này.[13] Do đó, khi bái tạ Thượng đế đã đem lại chiến thắng cho ông, ông đã nhìn vào thi hài quan Tể tướng Piran, nhớ lại công đức của vị quan liêm này và òa khóc.[16][17] Trong sử sách của người Hy Lạp cổ đại (ví dụ như nhà sử học Herodotus) cũng có ghi nhận một câu chuyện tương đồng về những năm tháng đầu đời của Hoàng Đế Cyrus Đại Đế của Đế quốc Ba Tư, và chiến thắng của ông trước người ông ngoại của chính mình là Hoàng đế Astyages.[16]

Hoàng tử Cyrus là con trai của Công chúa Mandada - con gái của vua nước MediaAstyages, giống như Hoàng Đế Kai Khosrow là con trai của Công chúa Farangis - con gái của một vị Hoàng Đế nước ngoài là Afrasiab. Cả Hoàng Đế Cyrus Đại Đế trong sử sách Hy Lạp và Hoàng Đế Kai Khosrow trong huyền sử Ba Tư đều bị ông ngoại của mình hạ lệnh cho giết chết, nhưng họ đã được cứu sống, nuôi nấng bí mật và sau đó họ đã lật đổ ông ngoại của họ: do đó, thỉnh thoảng ông được đánh đồng với Hoàng Đế Cyrus Đại Đế.[12][18] Sau khi lập nhiều chiến công hiển hách, Hoàng đế Cyrus Đại Đế - nhà chinh phạt xuất sắc nhất thời đó, xưng làm "Vua của các vị vua".[19] Ông thực hiện chính sách tôn trọng nhân quyền, và là một trong những vị anh dùng được vị vua lỗi lạc Alexandros Đại Đế xứ Macedonia ngưỡng mộ nhất.[20][21]

Theo huyền sử thì cuộc chiến giữa ông với nước Turan, để báo thù cho cha của ông là Hoàng tử Sivash và kết thúc với chiến thắng quyết định của ông, kéo dài trong suốt triều đại của ông.[11] Truyền thuyết cổ xưa kể về cuộc hành quân Assyria qua hoang mạc Makran (Iran và Trung Á) do Nữ hoàng Semiramis thân chinh thống lĩnh, và cuộc hành quân Ba Tư cũng qua hoang mạc này do Hoàng đế Cyrus Đại Đế thân chinh thống lĩnh.[22][23] Do địa thế khó khăn, nhà vua Ba Tư chỉ trở về với bảy binh sĩ.[24] Về việc này thì trong thiên sử thi "Shahnameh" cũng có ghi về một cuộc chinh phạt hoang mạc Makran của Hoàng đế Kay Khosrow.[25][26] Trong chiến dịch phạt Turan lần thứ tư - một trong những chiến dịch cuối cùng trong cuộc chiến tranh Ba Tư-Turan, ông đại thắng, và vua Afrasiab phải tháo chạy vượt biển. Vua Kai Khosrow quyết định hành quân trên khắp thế giới. Ông kéo quân đến Trung Quốc - nơi đã thấu hiểu Vương quyền của ông, đến Makran - vua xứ này chắc chắn phải bị đánh bại và lên đường vượt biển từ Makran. Trong cuộc truy kích này, ông không bắt được vua Afrasiab.[13]

Cuộc chiến tranh Ba Tư - Turan kết thúc với chiến thắng của nước Ba Tư, mà trong suốt cuộc chiến ấy, danh tướng Rostum đã phò vua đắc lực. Vì thế, ông trao cho Rostum cai quản nhiều đất đai.[11] Huyền sử Ba Tư ghi nhận về chiến thắng của Hoàng đế Kay Khosrow trong cuộc chiến chống nước Turan có sự tương đồng với tất cả những cuộc chinh phạt nước Media, Lydia, Ionia và Babylon của Hoàng đế Cyrus Đại Đế theo ghi nhận của các nhà sử học người Hy Lạp.[27] Hoàng đế Kay Khosrow giờ đây hoàn toàn là vua của cả hai đế quốc hùng mạnh.[28]

Hoàng đế Kai Khosrow trị vì huy hoàng trong suốt 60 năm,[2] mở ra một thời kì khai sáng của đất nước. Truyền thuyết ghi nhận ông là một vị vua hiền và thương dân.[29] Ông được xem là một vị vua công chính, người được kinh Avesta ca ngợi. Truyện Gharar al-seyar do Tha'alebi Marghani viết bằng tiếng Ả Rập vào thế kỷ X, có đề cập đến việc vua Kai Khosrow giúp Iran thoát khỏi thời kì đen tối, được thần dân ngưỡng mộ. Thiên sử thi Shahnameh cũng viết về ông vua huyền thoại Kai Khosrow, có điểm giống cách miêu tả về Hoàng đế Cyrus Đại Đế, ví dụ như sự tôn trọng đối với các tôn giáo và dân tộc khác, sự hiền từ, ngay thẳng và cống hiến của ông trong việc phục hồi các đền thờ. Cũng giống như Hoàng Đế Cyrus Đại Đế chinh phạt nước Media và lật đổ Hoàng Đế Astyages, Hoàng Đế Kai Khosrow đã chiếm luôn đất của người ông ngoại của chính ông là Hoàng Đế Afrabsiab, với tư cách là cháu của cả vua nước Ba Tư lẫn vua nước Turan, ông hợp nhất hai quốc gia này thành một Đế quốc hùng cường.[16][28][30] Sau chiến thắng lừng lẫy và giết được vị Hoàng đế hùng cường Afrasiab, ông có đủ bản lĩnh và sức mạnh để trấn áp sự làm loạn của dư đảng của Vương triều Turan.[28]

Từ đó, nhà vua thường ngự tại Hoàng cung ở thủ phủ Balk của tỉnh Khorasan, thuộc xứ Bactria thời cổ đại. Có lẽ ông rất hay ngự tại đây vào Mùa Hè; giống như ghi nhận của Xenophon cho hay, Hoàng đế Cyrus Đại Đế thường ngự ở Hoàng cung Ectabana vào Mùa Hè, để tránh cái nắng chói chang của đất kinh kỳ. Ông là một vị vua có tài lập pháp. Ông tiến hành hòa giải với dân tộc Turan, khuyên họ không nên ngu xuẩn bất hòa với dân tộc Iran láng giềng họ, vì cả hai dân tộc đều có chung một tổ tiên. Giờ đây, họ cùng nhau làm thần dân của một vị vua hiền - đó chính là ông.[28] Từ Hoàng cung, ông truyền lệnh xuống cho trăm họ. Ông đạt được những chiến công hiển hách cũng nhờ thần dân Ba Tư đóng thuế cao cho ông, vì thế, sau thời chiến, vị vua hiền đã đền ơn đáp nghĩa cho họ. Nếu huyền sử Ba Tư ghi nhận về ông trị vì thái bình thịnh trị, tiền hành nhiều cải cách sau thắng lợi, thì nhà sử học Xenophon người Hy Lạp cũng ghi nhận tương tự về vị Hoàng đế mà Xenophon mến mộ - Cyrus Đại Đế:[31] sau khi chinh phạt nước Ai Cập, ông trị vì bảy năm thịnh trị, và được thần dân kính trọng, yêu mến.[5]